روانشناسان برای مدتهای طولانی، درک از خویش (اینکه چگونه درباره خود فکر میکنیم) را مورد مطالعه قرار دادهاند. آن ها آموختهاند که با ورود کودک به مرحله نوجوانی، درک آنها از خویش اجتماعیتر میشود، بدین معنا که آنها شروع به تفکر بیشتر درباره سایر افراد میکنند. اخیرا، محققان علوم اعصاب آنچه را که در زمان تفکر درباره خویش درون مغز میگذرد را مورد مطالعه قرار دادهاند که به ما در درک برخی از دلایل اینکه چرا درک از خویش بیشتر اجتماعی شده است، کمک میکند. زمانی که کودک وارد مرحله بلوغ میشود، در زمان که تفکر درباره خویش، قشر میانی پیشانی (بخش اجتماعی مغز)، بیشتر کار میکند. این بدین معناست که بخشی از مغز که درباره دیگران فکر میکند، برای تفکر درباره خویش نیز مورد استفاده قرار میگیرد! علوم اعصاب به ما در درک اینکه تغییرات در بدن و مغز میتوانند برخی از علل اینکه چرا درک از خویش با رشد فرد اجتماعیتر می شود را توضیح داد.
تصور کنید که خانوادهتان به شهری جدید نقل مکان کرده است. احتمالا با احساساتی در سر مانند ناراحتی، کنجکاوی، هیجان و احتمالا اضطراب مواجه می شوید! اولین روز در مدرسه جدید، چهرههای جدیدی را میبینید، صداهای جدید را میشنوید و امیدوار هستید که با دوستان جدیدی مواجه شوید. با شروع شدن کلاس درس، معلم شما را به جلوی کلاس میآورد، نامتان را به سایر دانش آموزان میگوید و از شما میخواهد تا درباره خود صحبت کنید!
وای- شما برای آن آماده نیستید! لحظهای مکث میکنید تا فکر کنید، و سپس چه میگویید؟ اگر تا به حال مجبور شده بودید که درباره خود به دیگران بگویید، درباره چه صحبت میکردید؟ اکنون که درحال مطالعه این مقاله هستید، به چه فکر میکنید؟ روانشناسان (افرادی که به مطالعه افراد میپردازند) این موضوع را برای مدت طولانی مورد مطالعه قرار دادند و به موارد جالبی درباره درک از خویش (اینکه چگونه درباره خود فکر میکنیم) برخوردند. اخیرا، محققان در حال مطالعه درباره آنچه که در زمان تفکر درباره خویش، درون مغز می گذرد، هستند! در این مقاله، ابتدا درباره اینکه چگونه درک از خویش با افزایش سن و رشد تغییر میکند صحبت میکنیم و سپس به شما نشان خواهیم داد که علوم اعصاب چگونه به ما در شناخت و درک علت تغییرات کمک میکند.
وقتی کودک به دنیا میآید، اطلاعات زیادی درباره خود ندارد. اما با بزرگتر شدن و تعامل با سایر افراد، بیشتر درباره خود یاد میگیرد، مانند اطلاعات پایه (نام و سن)، علاقه مندیها (برای مثال رنگ مورد علاقه) و مهارت (شاید یک دونده خوب بودن). شناخت از خویش در طول دوران کودکی، پیچیدهتر می شود، اما برخی از تغییرات بزرگ در زمانی که کودک به بلوغ میرسد، آغاز میشود که معمولا بین سنین ۸ و ۱۱ سالگی است. طی بلوغ، بدن و مغز دستخوش تغییرات زیادی میشوند. درک از خویش اجتماعیتر می شود، یعنی تفکر درباره خویش دیگر تنها فکر کردن درباره خود نیست، بلکه همزمان شروع به تفکر درباره دیگران میکنیم. برای مثال، به جای فکر کردن درباره اینکه “آیا ریاضی من خوب است؟” ممکن است خود را با افراد دیگر مقایسه کنیم “من در ریاضی بهتر از خواهرم هستم” یا ممکن است از خود بپرسیم “آیا آنچه که به نظر می رسم را دوست دارم؟” (آیا ظاهر خود را دوست دارم؟). بنابراین با رشد مغز، درک از خویش شامل سایر افراد نیز می شود.
شما در زمان علم پیشرفته زندگی میکنید- بسیاری از افراد همسن شما ممکن است قادر به مطالعه چنین مقالهای نبوده باشند، زیرا محققان هنوز تکنولوژی مطالعه مغز افراد را در اختیار نداشتند! از اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل سال ۲۰۰۰ بود که قادر به فراگیری آن شدیم که در زمان تفکر درباره خویش، مغز چکار میکند. برای این کار، محققان با استفاده از روش تصویربرداری رزونانس مغناطیسی عملکردی (fMRI)، از مغز تصویربرداری کردند. زمانی که درون دستگاه اسکن fMRI قرار دارید، (شکل ۱) محققان از آهنربایی قوی برای بررسی چگونگی حرکت خون در اطراف مغز استفاده میکنند که این امکان را فراهم میکند که ببینند چه مناطقی از مغز در زمانی که کودکان کارهای متفاوتی را مانند خواندن، تماشای عکس یا تفکر درباره خویش انجام میدهد، فعال هستند. اگر بعد از انجام یکی از این کارها، خون بیشتری به برخی از مناطق مغز برود، به محققان نشان میدهد که آن مناطق از مغز در هنگام انجام آن کار، بیشتر فعال بوده است.
محققان با استفاده از روش fMRI برای مطالعه درک از خویش، چه فراگرفتهاند؟ این تحقیق، بر دو سوال اصلی درباره مغز و شخص تمرکز دارد: ۱) چه مناطقی از مغز در زمان تفکر درباره خویش، بیشتر فعال هستند؟ ۲) آیا مناطق مغز برای تفکر درباره خویش، برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان متفاوت است؟ محققان دریافتند که یک بخش اصلی از مغز در زمان تفکر درباره خویش، بیشتر فعالیت میکند: قشر میانی پیشانی که در جلوی مغز و دقیقا پشت پیشانی قرار دارد، که محققان آن را (مغز اجتماعی) مینامند. مغز اجتماعی در زمانی که درباره دیگران فکر میکنیم، فعال میشود. بنابراین، جالب است که منطقهای از مغز که برای تفکر درباره دیگران است، در زمان تفکر درباره خویش نیز فعال میشود- اما این اتفاق برای هر سنی نیست و در دوران نوجوانی آغاز می شود. (شکل 2)
همانطور که اشاره کردیم، درک از خویش با افزایش سن (بزرگتر شدن) پیچیدهتر می شود. در دوران کودکی، بیشتر تمایل داریم تا درباره سرگرمیها یا خصوصیات اصلی فکر کنیم. با رشد و افزایش سن، همچنان درباره این مسائل فکر میکنیم، اما درک از خویش توسعه مییابد بنابراین میتوانیم جنبههای دیگری از خویش را ببینیم. برای مثال، ممکن است متوجه شوید که عملکرد شما در مدرسه (خویش علمی) با طرز رفتارتان با دیگران (خویش اجتماعی) یا آنچه که به نظر می رسید (خویش فیزیکی) یکسان نباشد. بنابراین زمانی که محققان درباره چگونگی تفکر افراد درباره خویش مطالعه میکنند، درباره این سه حیطه سوالات خاصی میپرسند. برای مثال، افراد درباره خویش علمی خود با استفاده از جملات نمایش داده شده بر روی صفحه، فکر میکنند، مثلا: “من باهوش هستم” و سپس برای تایید یا عدم تایید، دکمه را فشار میدهند. برای خویش اجتماعی، جملاتی مانند “من دوستان زیادی دارد” و برای خویش فیزیکی “من زیبا هستن” وجود دارد. از این سه بخش در باره خویشتن، منطقی به نظر میرسد که خویش اجتماعی، اجتماعیتر باشد. بهعبارتی دیگر، تفکر درباره خویش اجتماعی به احتمال بیشتری منجر به تفکر درباره سایر افراد نیز میشود. جای تعجب نیست که قشر میانی پیشانی بخشی از مغز باشد که در زمان تفکر درباره خویش اجتماعی، فعالیت بیشتری دارد!
قشر میانی پیشانی در همه افراد در زمان تفکر درباره خویش اجتماعی، فعالیت بیشتری ندارد. در مطالعهای، کودکان ۱۰ ساله مورد آزمون قرار گرفتند و سپس ۳ سال بعد، زمانی که کودکان ۱۳ ساله شدند نیز مجدد ارزیابی شدند. این سن حائز اهمیت است زیرا بسیاری از کودکان در این محدوده سنی، وارد مرحله بلوغ میشوند. در مطالعه نشان داده شد که با ورود کودکان به نوجوانی و مخصوصا زمانی که بدن با بلوغ شروع به تغییر میکند، قشر میانی پیشانی در زمان تفکر درباره خویش اجتماعی، بیشتر فعالیت میکند. در مطالعهای دیگر نشان داده شد که با اینکه قشر میانی پیشانی در دوران نوجوانی بیشتر فعال میشود، فعالیت آن کاهش می یابد و به اندازه دوران بزرگسالی فعال نیست. بنابراین دانستن آنچه که درون مغز میگذرد، به توضیح اینکه چرا درک از خویش در دوران بلوغ اجتماعیتر است، کمک میکند.
در مطالعهای دیگر، نشان داده شد که تنها خویش اجتماعی نیست که با رشد، فعالتر میشود، خویش فیزیکی هم بیشتر فعالتر میشود. محققان یافتند که قشر میانی پیشانی زمانیکه افراد درباره خویش فیزیکی هم فکر میکنند، بسیار فعال است و درست همانند خویش اجتماعی، در دوران نوجوانی و تا سن ۱۵ سالگی بیشتر فعال میشود. بعد از ۱۵ سالگی و ورود به بزرگسالی، فعالیت قشر میانی پیشانی، کمتر میشود، به این معنی که حدود ۱۵ سالگی، زمانی که درباره خویش فیزیکی فکر میکنیم، درباره سایر افراد دیگر هم فکر میکنیم. به خاطر داشته باشید که تفکر درباره دیگران اغلب به این معناست که ما یکی از این دو کار را انجام میدهیم- مقایسه خود با دیگران “فیزیک من بهتر/ بدتر از اوست” یا تعجب درباره اینکه دیگران درباره ما چه فکر میکنند “دیگران درباره ظاهر من چه فکری می کنند”. بنابراین، این یافتهها نشان میدهند که مغز ما بیشتر و بیشتر در زمان تفکر درباره خویش فیزیکی در دوران نوجوانی، درباره دیگران فکر میکند.
در مجموع، محققان مدتی است که میدانند نوجوانان بیشتر از کودکان و بزرگسالان تمایل به اجتماعی بودن دارند، یعنی آنها بیشتر به مقایسه خود با دیگران و اینکه آنها چه فکری دربارهشان میکنند، اهمیت میدهند. اخیرا، متخصصین علوم اعصاب به ما در شناخت تغییرات مهم در مغز که به ما در توضیح اینکه چرا نوجوانان اجتماعیتر هستند، کمک کردند. در دروان بلوغ قشر میانی پیشانی که بخش مغز اجتماعی است، در زمان تفکر درباره خویش شروع به فعالیت بیشتر میکند. شاید برخیها تعجب کنند که چرا مغز ما به مرور زمان اجتماعیتر میشود- آیا این یک اتفاق تصادفی است یا آیا با رشد کردن، به ما کمک می کند؟ مهم است به خاطر داشته باشیم که در بلوغ (مانند مغز در حال رشد) عملکرد تکاملی مهمی دارد- که به ما در انتقال از کودکی به بزرگسالی کمک میکند. با اجتماعیتر شدن مغز، ارتباط با دیران و انطباق با اجتماع را درک میکنیم که به ما در آماده شدن برای تصمیمات بزرگسالی و ارتباطات کمک میکند. این علم نه تنها در شناخت مسائل مرتبط با خویش به ما کمک میکند، بلکه به ما یکی از چندین راههایی که علوم اعصاب به ما در درک چگونگی رشد و تجربه دنیا کمک می کند را نشان میدهد.