مطالعه عملکرد و رفتار پیچیده ترین پدیده ی طبیعت، یعنی ذهن انسان را علوم شناختی گویند، که سعی در درک طبیعت دانش انسان و چگونگی اکتساب و پردازش آن دارد. در علوم شناختی، ذهن به مثابه ی یک پردازشگر اطلاعات حسی (شنوایی، بینایی، چشایی، بویایی و غیره) و دانش موجود در نظر گرفته می شود. ذهن انسان کارکردهای شناختی متعددی از جمله زبان، تفکر، حافظه، توجه، ادراک، و غیره دارد که توسط رویکردهای گوناگون فعال در این حوزه، مانند علوم اعصاب، هوش مصنوعی، زبان شناسی، روان شناسی، انسان-شناسی، تکامل، فلسفه و غیره، بررسی میشود. حوزه های ذکر شده، به همراه دیگر حوزه های فعال و مرتبط، با هدف مشترک بررسی ذهن و توان بخشی شناختی، این حوزه ی میان رشته ای را تشکیل داده اند.
در کنار پژوهشکدهها و دانشگاههایی که بالا ذکر شد، مراکز دیگری نیز در این حوزه به وجود آمده و در حال فعالیتند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کلینیک مغز و شناخت، با همکاری پژوهشکده علوم شناختی و دانشگاه علومپزشکی ایران در سال 1395 تاسیس شد. این کلینیک با همکاری و نظارت مستقیم اساتید برجسته توانبخشی شناختی دانشگاههای تهران، شهید بهشتی، ایران و… مدیریت و راهبری میشود. این کلینیک تلاش میکند تا الگویی جامع برای ارائه خدمات توانبخشی و شناختی در سطح کشور باشد و در این مسیر از متخصصان بالینی مختلف نظیر پزشکان متخصص مغز و اعصاب، روانپزشکان، روانشناسان و متخصصان توانبخشی استفاده میکند. همچنین شتابدهنده این کلینیک، به کارآفرینان این حوزه، امکان رشد و آشنایی با نیازها را به شکلهای گوناگون میدهد.
ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی، برجستهترین نقش و نقش رهبری در پیشبرد علوم شناختی در سطح کشور را دارد. این ستاد که زیرمجموعه معاونت علمی ریاست جمهوری است، به ارائه برنامههای آموزشی، حمایتی، نظارتی و… میپردازد. این ستاد از تولید محتوای شناختی، کتاب و مقالات علمی، همایشها و کنگرهها و بسیاری دیگر از فعالیتها حمایت میکند.
مرکز جامع نقشهبرداری از مغز، از مجهزترین مراکز پژوهشی کشور است که با مهیا ساختن زیرساختهای لازم برای پژوهش بر مغز نظیر تصویربرداریهای پیشرفته و… به یاری متخصصان، دانشمندان و دانشجویان این علوم شتافته است.
شتابدهنده شناختی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در سال 1399 تاسیس شد و مشابه شتابدهنده کلینیک مغز و شناخت، با هدف تشویق و گسترش فعالیت کارآفرینی در این حوزه برای رفع نیازهای موجود و تولید محصولات نوآورانه شناختی بومی شروع به کار کرد.
موزه مغز در باغ کتاب تهران (پردیس مغز من) در سال 1397 با حضور معاون اول رئیس جمهور و رئیس ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی و دیگر دستاندرکاران آن، تاسیس شد. این موزه که با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی به بهرهبرداری رسید، در باغ کتاب تهران برای آشنایی عموم با دنیای شگفتانگیز مغز ایجاد شده است.
همایش بین المللی علوم شناختی، بزرگترین همایش علوم شناختی در کشور است که با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی و همکاری مراکز گوناگون و دانشگاههای مختلف توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار میشود. هشتمین دوره از این همایش فروردین سال 1399 برگزار شد.
نخستین کنگره دانشجویی علوم شناختی، توسط دانشگاه گیلان و به ریاست دکتر زبردست و دبیری علمی دکتر علی شهبازی در آبان سال 1399 برگزار شد.
کنگره علوم اعصاب پایه و بالینی ایران، از جمله کنگرههای قدیمی ایران است که همواره به علوم شناختی و علوم اعصاب شناختی نیز پرداخته است. این کنگره هر سال برگزار میشود و نهمین دوره آن در سال 1399 برگزار شد.
مسابقه بینالمللی دانش مغز (Brain Bee)، مسابقهای است که در سطح دانشآموزی برگزار میشود و نماینده هر کشور در سطح بینالمللی و با حضور در کنگره بینالمللی علوم اعصاب، به رقابت با دیگر دانشآموزان میپردازد. مراحل غربالگری و رقابت نهائی این مسابقه در ایران، با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی و توسط انجمن علوم اعصاب ایران در مدارس سطح کشور برگزار میشود.مدارس، دورهها، مسابقات و همایشهای گوناگون دیگری نیز توسط دانشگاهها، پژوهشکدهها و سایر مراکز در ایران برگزار میشود.