? اهمیت تغذیه در تکامل اولیهی مغز:
هزار روز اول زندگی، مدت زمان پر افت و خیزی که بین لقاح تا پایان دو سالگی سپری میشود زمانی طلایی است که سلامتی، رشد و تکامل عصبی تمام عمر در آن پایه ریزی میشود. در کشورهای در حال توسعه، فقر و سوء تغذیه این پایهها را سست میکند و باعث مرگومیر اوایل زندگی و نقصانهای قابل توجهی همچون ضعف سلامتی و توانمندیهای عصبی میشود.
معمولاً در گذشته ما سوء تغذیه را معادل کمبود تغذیه میدانستیم اما در روزگار مدرن علاوه بر اینکه کمبود تغذیه به عنوان یک چالش بزرگ جهانی باقی ماندهاست ما با اثرات منفی افراط در تغذیه مثل چاقی بیش از حد و رژیمهای خطرناک و نامتوازن و آلوده به سموم نیز مواجهیم که به مجموع تمام این حالات سوء تغذیه میگوییم.
حداقل ۲۰۰ میلیون کودک در کشورهای در حال توسعه به نهایت ظرفیت تکامل خود دست نمییابند. در کنار سوء تغذیه، بیماریهای عفونی و خطرات محیطی و خشونت های اجتماعی و خانوادگی نیز در این اتفاق نقش دارند. بر خلاف خیلی از عوامل دیگر، تغذیه قابل اصلاح و بهبود است. دورههای بحرانی از تکامل مغز که به کمبودهای تغذیهای خاص حساس است به خوبی شناسایی شدهاست. مداخلات به موقع تغذیهای در طول دوره جنینی و سالهای اولیهی زندگی از نقایص طولانی مدت جلوگیری میکند مداخلاتی که بر اساس دانش ما نسبت به این ۱۰۰۰ روز طلایی صورت بپذیرد میتواند اثرات عمیق جهانی داشته باشد! اصلاح این نقایص تغذیهای میتواند ضریب هوشی جهان را ۱۰ نمره اضافه کند.
? دورههای حساس تکامل مغز
درحالی که مغز انسان در طول عمر به تکامل و تغییر خود ادامه میدهد.
سریع ترین دوره رشد مغز و انعطاف پذیرترین حالت آن در سه ماهه سوم بارداری و دو سال اول زندگی است. مغز انسان در ۵ماه ابتدایی بعد از لقاح یک ساختار دو قسمتی نرم است. در هنگام تولد چند ناحیه از مغز به سرعت رشد میکند این نواحی شامل هیپوکمپ، قشر شنوایی و بینایی می شود. در اولین سال پس از تولد، رشد سریع نواحی پردازش کنندهی زبان و قشر جلوی پیشانی که کنترل کنندهی اعمال عالی مغز مثل آگاهی، مهار و انعطاف پذیری است اتفاق میافتد. ویژگی هزار روز اول زندگی، تکثیر فراوان سلول های عصبی، رشد و تمایز و ایجاد ارتباط بین سلول هاست پس این دوره از لحاظ فراهم کردن تغذیهی کافی برای تکامل طبیعی مغز اهمیت دارد.
اگرچه تمام مواد مغذی برای تکامل و عملکرد طبیعی مغز لازم است اما در ۱۰۰۰ روز طلایی بعضی از مواد مغذی نقش کلیدی دارند. مغز انسان از چند جزء متفاوت تشکیل شدهاست که هر جزء الگوی رشد متفاوتی دارد و در هر زمان نیازهای تغذیهای خاص خود را دارد. این دورهها ابتدا در مدلهای حیوانی شناسایی شدهاند سپس با مطالعات تغذیهای در بارداری و نوزادی تأیید شده است.
? آهن یک مادهی کلیدی!
با اینکه مغز به تمام مواد مغذی برای رشد خود احتیاج دارد؛ برخی مواد مشخص شامل پروتئین، اسیدهای چرب، آهن، روی، مس، کولین و فولیک اسید و ویتامینهای آ، ب۶ و ب۱۲ به تنهایی نقش حیاتی دارند. برای مثال نقش آهن را در تکامل مغز در زیر بررسی میکنیم:
کمبود آهن شایع ترین کمبود تغذیهای در جهان است. ۴۷ درصد کودکان زیر سن مدرسه و ۴۲ درصد زنان باردار در دنیا کمخونی دارند از این مقدار نصف آنها به علت کمبود آهن است.
دورههایی که در آنها مغز بیشترین نیاز به آهن را دارد عبارتند از: دوره جنینی و سن ۶ماهگی تا ۳ سالگی
اخیراً در یک بررسی نشان داده شد که نوزادان با آنمی فقر آهن دچار نقایص ذهنی، حرکتی و احساسی-اجتماعی میشوند.
? انعطاف پذیری و آسیب پذیری
با توجه به دانشی که در مورد وسعت تکامل مغز در ۱۰۰۰ روز طلایی داریم تعجب برانگیز نیست که ریشه بعضی از پیچیدهترین رفتارهای انسان در روزهای اول زندگی کاشته میشود. یکی از چالش برانگیز ترین جنبههای تغذیه و تکامل مغز این است که انحراف از مسیر رشد و تکامل از قبل تعریف شدهی مغز به علت یک نقص تغذیهای میتواند بر رفتارها در بزرگسالی تاثیر بگذارد.خوشبختانه چون مغز جوان بسیار انعطاف پذیر است هیچگاه برای جبران یک کمبود تغذیهای دیر نیست و این کار میتواند تا حدودی آسیب عصبی را جبران کند. با پیرتر شدن انسان این خاصیت جبران پذیر آرام آرام از دست می رود به همین دلیل علم پیشنهاد میکند که پیشگیری از یک نقص تغذیهای در جنینی و نوزادی بسیار بهتر از درمان اثرات آن در بزرگسالی است.